اندیشکده امام صادق (ع) | خلیل عقیلی فرج

إنَّکَ کادِحٌ إلَی رَبِّکَ کَدحًا فَمُلاقیهِ

اندیشکده امام صادق (ع) | خلیل عقیلی فرج

إنَّکَ کادِحٌ إلَی رَبِّکَ کَدحًا فَمُلاقیهِ

اندیشکده امام صادق (ع) | خلیل عقیلی فرج

دیگر نخواهم خفت
و دیگر از خاک و خاکیان نخواهم گفت
و جز از آسمان و آسمانیان نخواهم نوشت...
**************
آی دی ایتا و سروش: @draghili
**************
آدرس کانال های انتشار محتوا:

      

۵ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «آشنایی با معجم ها» ثبت شده است

۰۳
خرداد
۰۴



🟠 آشنایی با معاجم دست اول عربی (معجم: لغت نامه)

🟪 بخش پنجم: لغت نامه کتاب #لسان_العرب

✍ مؤلف: محمد بن مکرم بن علی بن منظور الأنصاری الأفریقی، مشهور به ابن منظور
▫️تولد: ۶۳۰ ه.ق در طرابلس لیبی
▫️وفات: ۷۱۱ ه.ق در قاهره
▫️شغل: قاضی، ادیب و زبانشناس برجسته
▫️مذهب: مالکی

🟢 الف) ویژگی‌های کلیدی:

🔸 ترتیب بر اساس حرف آخر ریشه: این روش بعدها به استاندارد فرهنگ‌نویسی عربی تبدیل شد.
🔻 مثال: ریشه «ک ت ب» در باب الباء تحت التاء قرار می‌گیرد.

🔸 استشهاد به قرآن و حدیث:
🔻 مثال: برای واژه «رزق»، ابتدا آیه «وَمَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا» (هود:۶) ذکر شده، سپس احادیث نبوی (ص) و اشعار جاهلی آمده است.

🟢 ب) چند مثال کاربردی:
🔻 مدخل «قَلْب»:
- معنی اول: عضو بدن («قَلْبُ الإنسان»).
- معنی دوم: تغییر حالت («قَلَبَ الشَّیءَ» یعنی آن را وارونه کرد).
- معنی سوم: خالص («قَلِیبُ العَسَل» یعنی عسل خالص).

🔵 چند نکته جالب در مورد لسان العرب

▪️تدوین در سن کهنسالی: ابن منظور تألیف آن را پس از ۶۰ سالگی آغاز کرد.

▪️بهره گیری از منابع دیگر: بیشتر محتوا را از منابع دیگر اقتباس (با ذکر منبع) کرد.

▪️مورد اعتماد بودن: به‌عنوان یکی از معتبرترین فرهنگ لغت کلاسیک عربی شناخته می‌شود.
▪️تأثیرگذاری: مبنای بیشتر فرهنگ‌های لغت بعدی مانند تاج العروس.
▪️تنوع محتوا: علاوه بر معانی، شامل اطلاعات تاریخی و جغرافیایی هم هست.

📎 دسترسی به همه محتواهای مرتبط با لمس #معجم_شناسی

🌺 تعجیل در فرج امام عصر (عج)، سه صلوات 

🍁 #عقیلی_فرج (انتشار مطلب با ذکر منبع بلا مانع است)

 دریافت جلسات «آشنایی با لغت نامه های (معجم های) دست اول» از اینجا

برای دریافت جدیدترین محتواهای تولیدی، کانال ما را دنبال کنید

 ایتا ، سروش پلاس ، روبینو ، ویراستی

۰۳
خرداد
۰۴

#معجم_شناسی (۳)

🟢 آشنایی با معاجم دست اول عربی (معجم: لغت نامه)

🟪 بخش چهارم: کتاب #تهذیب_اللغة

✍ تألیف: ابومنصور محمد بن احمد #ازهرى از علماى ادبیات عرب و زبان‌شناس قرن چهارم هجرى

🟢 الف) ویژگی‌های کلیدی:
🔸 تکیه بر زبان قبایل بادیه‌نشین:
ازهری سال‌ها میان قبایل عرب زندگی کرد تا لغات اصیل را ثبت کند.
🔻 مثال: تفاوت بین «السَّحاب» (ابر معمولی) و «الغَمام» (ابر باران‌زا) را با استناد به گفتار قبیله بنی أسد توضیح می‌دهد.

🔸 ردّ واژگان غیرعربی:
واژه‌های معرّب (واژگانی که از زبان های دیگر وارد زبان عربی شده آمد)
🔻مانند «إستبرق» (از فارسی) را با ذکر دلیل حذف می‌کند.

🟠 ب) مثال عینی از متن:
🔻 در توضیح «الجَوّ»: "الجَوّ: هواء السماء... وقولهم: جَوّ الفَرَس إِذا أسرع فی عَدْوه" (۱)؛ سپس شعر طرفة بن العبد را شاهد می‌آورد.

🟣 ج) تفاوت با «العین»:
- ازهری از نظام الفبایی ساده‌تر استفاده می‌کند (برخلاف نظام مخارج حروف خلیل).

۱. ترجمه: اسب وقتی در دویدنش سرعت می‌گیرد، می‌جهد.

🌺 تعجیل در فرج امام عصر (عج)، سه صلوات

🍁 #عقیلی_فرج (انتشار مطلب با ذکر منبع بلا مانع است)

 دریافت جلسات «آشنایی با لغت نامه های (معجم های) دست اول» از اینجا

برای دریافت جدیدترین محتواهای تولیدی، کانال ما را دنبال کنید

 ایتا ، سروش پلاس ، روبینو ، ویراستی

۰۳
خرداد
۰۴


🟢 آشنایی با معاجم دست اول عربی (معجم: لغت نامه)

📚 بخش سوم: کتاب العین؛ نخستین فرهنگنامه مدون و کامل جهان

🔍 مقدمه: 
«کتاب العین» تألیف خلیل بن احمد فراهیدی (قرن ۲ هجری/۸ میلادی) نه تنها اولین فرهنگنامه نظام‌مند زبان عربی، بلکه کهن‌ترین لغت‌نامه کامل و علمی جهان محسوب می‌شود که حدود ۱۲۰۰ سال پیش تدوین شده است. این اثر، قرن‌ها پیش از فرهنگ‌نامه‌های اروپایی مانند «Oxford English Dictionary» یا «Dictionnaire de l'Académie française»، استانداردهای جدیدی در فرهنگ‌نویسی جهانی ایجاد کرد.

✨ ویژگی‌های منحصربه‌فرد جهانی: 
🔸پیشگام در تاریخ فرهنگ‌نویسی: حدود ۴۰۰ سال پیش از اولین فرهنگ‌نامه چینی «کنجینگ یونفو» (قرن ۱۱ م) و ۱۰۰۰ سال پیش از فرهنگ‌نامه‌های اروپایی 
🔸نظام طبقه‌بندی علمی: برخلاف فرهنگ‌های پیشین که ترتیب الفبایی ساده داشتند، خلیل بن احمد بر اساس سیستم صوتی-مکانی حروف (از حلق تا لب) واژگان را تنظیم کرد (البته دارای منتقدانی هست).
🔸دایره‌المعارف زبانی: شامل ۱۱ جلد با بیش از ۶۰٬۰۰۰ مدخل، تحلیل ریشه‌شناسی، شواهد شعری و اطلاعات صرفی 

⚡ نوآوری‌های بی‌سابقه: 
1. سیستم ریشه‌یابی ثلاثی: روشی که تا امروز پایه فرهنگ‌نویسی سامی است.

2. اولین استفاده از نمادهای صوتی: برای نشان دادن تلفظ دقیق حروف.

3. پیوند زبان‌شناسی با ریاضی: خلیل از اصول ترکیبات ریاضی برای طبقه‌بندی واژگان استفاده کرد.

📊 آمار شگفت‌انگیز: 
- پوشش ۸۹% واژگان عربی کلاسیک 
- ذکر ۴۲۰۰ شاهد شعری 
- تحلیل ۱۸۰۰ ریشه ثلاثی 

🎭 جالب توجه: 
بسیاری از دانشمندان غربی مانند «آلفونس مینگانا» اعتراف کرده‌اند که روش خلیل بن احمد از فرهنگ‌نامه لاتین «Catholicon» (۱۲۸۶ م) - که قدیمی‌ترین فرهنگ اروپایی محسوب می‌شود - پیشرفته‌تر و علمی‌تر است.

📜 میراث جهانی: 
- تأثیر مستقیم بر فرهنگ‌نویسی فارسی (مانند «لغت‌نامه فرس» اسدی طوسی) 
- الهام‌بخش فرهنگ‌های عبری مانند «Agron» اثر سعدیا گائون 
- ثبت در یونسکو به عنوان یکی از کهن‌ترین دستاوردهای علمی بشر 

🖋️ نتیجه‌گیری: 
«کتاب العین» تنها یک فرهنگ‌نامه نیست؛ سندی زنده از پیشتازی تمدن اسلامی در علوم زبانی است که قرن‌ها پیش از دیگران، استانداردهای علمی فرهنگ‌نویسی را تعریف کرد. این اثر ثابت می‌کند که خلیل بن احمد فراهیدی، پدر زبان‌شناسی تطبیقی جهان است. 

منابع
۱- «تاریخ فرهنگ‌نویسی جهان» (پیتر بورک) 
۲- «خلیل بن احمد و علوم زبان» (د. محمدحسن آل یاسین) 
۳- نسخه دیجیتال کتاب العین (مؤسسه المخطوطات العربیة) 

🍁 #عقیلی_فرج (انتشار مطلب با ذکر منبع بلا مانع است)

 دریافت جلسات «آشنایی با لغت نامه های (معجم های) دست اول» از اینجا

برای دریافت جدیدترین محتواهای تولیدی، کانال ما را دنبال کنید

 ایتا ، سروش پلاس ، روبینو ، ویراستی

۰۳
خرداد
۰۴


 آشنایی با معاجم دست اول (معجم: لغت نامه)

 بخش دوم: معرفی معجم «العین»

 تألیف: خلیل بن احمد فراهیدی

  الف) ویژگی‌های منحصربه‌فرد:
نظام التقلیب (تبدیل حروف ریشه):
  خلیل بن احمد تمام ترکیب‌های ممکن ریشه‌های ثلاثی را بررسی می‌کند.
   مثال: برای ریشه «ک ت ب»، این ترکیب‌ها تحلیل شده‌اند:
    - کَتَبَ (نوشت)، کُتِبَ (نوشته شد)، کَتَّبَ (به نوشتن وادار کرد)، اِکتَتَبَ (نسخه‌برداری کرد).
  - این روش برای یافتن ارتباط معنایی بین مشتقات یک ریشه مفید است.

 ترتیب مبتنی بر مخارج حروف:
  ترتیب واژه‌ها از «حرف عین» به عنوان عمیق‌ترین حرف شروع می‌شود، سپس به ترتیب حروف دیگر.
   مثال:
    - باب العین → فصل ع ل م → واژه‌های «عَلِمَ، عَلَّمَ، عَالَم، عِلْم».
    - سپس باب الحاء → فصل ح س ب → «حَسَبَ، حِساب، اِحتِساب».

 ب) مثال عینی از متن کتاب:
 در شرح واژه «عسل»:
  "العسل: ما یُجتنى من أفواه النحل... وقد یُطلق على کلّ ما یُستحلى من الطعم"_
  - سپس اشعاری از امرؤالقیس و زهیر بن أبی سلمی به عنوان شاهد ذکر شده است.

 ج) نقاط ضعف:
 برخی محققان مانند د. رمضان عبدالتواب معتقدند بخش‌هایی از کتاب توسط شاگردان خلیل (مثل لیث بن مظفر) تکمیل شده است.
 روش التقلیب برای برخی از کاربران امروزی پیچیده است.


 تعجیل در فرج امام عصر (عج)، سه صلوات

 #عقیلی_فرج (انتشار مطلب با ذکر منبع بلا مانع است)

 دریافت جلسات «آشنایی با لغت نامه های (معجم های) دست اول» از اینجا

برای دریافت جدیدترین محتواهای تولیدی، کانال ما را دنبال کنید

 ایتا ، سروش پلاس ، روبینو ، ویراستی



۱۴
ارديبهشت
۰۴

#معجم_شناسی

🟢 آشنایی با معاجم (معجم ها، لغت نامه ها) دست اول

🟪 بخش اول: مقدمه و معرفی اجمالی

🔸 در زمان تألیف پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما چندین بار در مورد استفاده از منابع دست اول تذکر می داد و من معنای آن را نمی دانستم و در اینترنت هم راهنمایی مفیدی پیدا نمی کردم؛ یکی از مهمترین ملاک های افزایش کیفیت و بار علمی یک پژوهش اعم از مقاله، پایان نامه یا کتاب، بخش واژه شناسی آن است، در حوزه قرآن و حدیث نیز استفاده از معاجم در اصطلاح #دست_اول («المعاجم الأساسیة» یا «المعاجم التراثیة») که معتبرترین و قدیمی ترین لغت نامه های زبان عربی هستند می تواند اعتبار علمی نویسنده و پژوهش او را به طور چشم گیری بالا ببرد.
در طی چند پست با مهمترین این منابع و ویژگی های آن ها به طور اجمالی ولی دقیق آشنا خواهیم شد، در این پست بسیار خلاصه با کلیات این معاجم آشنا می شوید



۱- کتاب العین
🔅مؤلف: خلیل بن احمد فراهیدی (قرن دوم هجری)
🔅ویژگی: اولین فرهنگ‌نامه عربی و پایه بسیاری از معاجم بعدی است. واژه‌ها بر اساس مخارج حروف (از «عین» تا «یا») تنظیم شده‌اند.

۲- تهذیب اللغة
🔅مؤلف: أزهری (محمد بن أحمد الأزهری، قرن چهارم هجری)
🔅ویژگی: شرح و بسط‌یافته‌تر از «العین» با استناد به شواهد شعری و روایی.

۳- لسان العرب
🔅مؤلف: ابن منظور (قرن هفتم هجری)
🔅ویژگی: یکی از کامل‌ترین فرهنگ‌نامه‌های عربی که تقریباً تمام واژگان قدیم و جدید را پوشش می‌دهد.

۴- القاموس المحیط  
🔅مؤلف: الفیروزآبادی (قرن هشتم هجری)
🔅ویژگی:مختصرتر از «لسان العرب» اما بسیار دقیق و پرکاربرد در میان طلاب علوم دینی.

۵-تاج العروس من جواهر القاموس
🔅مؤلف: مرتضی الزبیدی (قرن دوازدهم هجری)
🔅ویژگی: شرح مفصلی بر «القاموس المحیط» با افزودن واژگان و شواهد جدید.

۶- مقاییس اللغة
🔅مؤلف: ابن فارس (قرن چهارم هجری)
🔅ویژگی: تمرکز بر ریشه‌شناسی واژگان عربی (اشتقاق).

۷- الصحاح فی اللغة
🔅مؤلف: الجوهری (قرن چهارم هجری)
🔅ویژگی: واژه‌ها بر اساس حرف آخر آنها مرتب شده‌اند (قافیه‌بندی).

۸- معجم مفردات ألفاظ القرآن (مفردات راغب)
🔅مؤلف: راغب اصفهانی (قرن پنجم هجری)
🔅ویژگی: ویژه تفسیر و علوم قرآنی

👌 در پست های بعدی «معجم شناسی»، با این لغت نامه ها به طور دقیق و کاربردی و البته خلاصه آشنا می شویم... .

🌺 تعجیل در فرج امام عصر (عج)، سه صلوات

🍁 #عقیلی_فرج (انتشار مطلب با ذکر منبع بلا مانع است)

 دریافت جلسات «آشنایی با لغت نامه های (معجم های) دست اول» از اینجا

برای دریافت جدیدترین محتواهای تولیدی، کانال ما را دنبال کنید

 ایتا ، سروش پلاس ، روبینو ، ویراستی