معجم شناسی (5) | آشنایی با لغت نامه لسان العرب محمد بن مکرم بن منظور

 آشنایی با معاجم دست اول عربی (معجم: لغت نامه)

بخش پنجم: لغت نامه کتاب #لسان_العرب

 مؤلف: محمد بن مکرم بن علی بن منظور الأنصاری الأفریقی، مشهور به ابن منظور
تولد: ۶۳۰ ه.ق در طرابلس لیبی
وفات: ۷۱۱ ه.ق در قاهره
شغل: قاضی، ادیب و زبانشناس برجسته
مذهب: مالکی

 الف) ویژگی‌های کلیدی:

 ترتیب بر اساس حرف آخر ریشه: این روش بعدها به استاندارد فرهنگ‌نویسی عربی تبدیل شد.
 مثال: ریشه «ک ت ب» در باب الباء تحت التاء قرار می‌گیرد.

 استشهاد به قرآن و حدیث:
 مثال: برای واژه «رزق»، ابتدا آیه «وَمَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا» (هود:۶) ذکر شده، سپس احادیث نبوی (ص) و اشعار جاهلی آمده است.

 ب) چند مثال کاربردی:
 مدخل «قَلْب»:
- معنی اول: عضو بدن («قَلْبُ الإنسان»).
- معنی دوم: تغییر حالت («قَلَبَ الشَّیءَ» یعنی آن را وارونه کرد).
- معنی سوم: خالص («قَلِیبُ العَسَل» یعنی عسل خالص).

 چند نکته جالب در مورد لسان العرب

تدوین در سن کهنسالی: ابن منظور تألیف آن را پس از ۶۰ سالگی آغاز کرد.

بهره گیری از منابع دیگر: بیشتر محتوا را از منابع دیگر اقتباس (با ذکر منبع) کرد.

مورد اعتماد بودن: به‌عنوان یکی از معتبرترین فرهنگ لغت کلاسیک عربی شناخته می‌شود.
تأثیرگذاری: مبنای بیشتر فرهنگ‌های لغت بعدی مانند تاج العروس.
تنوع محتوا: علاوه بر معانی، شامل اطلاعات تاریخی و جغرافیایی هم هست.

 دسترسی به همه محتواهای مرتبط با لمس #معجم_شناسی

 تعجیل در فرج امام عصر (عج)، سه صلوات 

 #عقیلی_فرج (انتشار مطلب با ذکر منبع بلا مانع است)

 دریافت جلسات «آشنایی با لغت نامه های (معجم های) دست اول» از اینجا

برای دریافت جدیدترین محتواهای تولیدی، کانال ما را دنبال کنید

 ایتا ، سروش پلاس ، روبینو ، ویراستی

معجم شناسی (4) | آشنایی با لغت نامه تهذیب اللغة ابومنصور ازهری

#معجم_شناسی (۳)

 آشنایی با معاجم دست اول عربی (معجم: لغت نامه)

 بخش چهارم: کتاب #تهذیب_اللغة

 تألیف: ابومنصور محمد بن احمد #ازهرى از علماى ادبیات عرب و زبان‌شناس قرن چهارم هجرى

 الف) ویژگی‌های کلیدی:
 تکیه بر زبان قبایل بادیه‌نشین:
ازهری سال‌ها میان قبایل عرب زندگی کرد تا لغات اصیل را ثبت کند.
 مثال: تفاوت بین «السَّحاب» (ابر معمولی) و «الغَمام» (ابر باران‌زا) را با استناد به گفتار قبیله بنی أسد توضیح می‌دهد.

 ردّ واژگان غیرعربی:
واژه‌های معرّب (واژگانی که از زبان های دیگر وارد زبان عربی شده آمد)
مانند «إستبرق» (از فارسی) را با ذکر دلیل حذف می‌کند.

 ب) مثال عینی از متن:
 در توضیح «الجَوّ»: "الجَوّ: هواء السماء... وقولهم: جَوّ الفَرَس إِذا أسرع فی عَدْوه" (۱)؛ سپس شعر طرفة بن العبد را شاهد می‌آورد.

 ج) تفاوت با «العین»:
- ازهری از نظام الفبایی ساده‌تر استفاده می‌کند (برخلاف نظام مخارج حروف خلیل).

۱. ترجمه: اسب وقتی در دویدنش سرعت می‌گیرد، می‌جهد.

 تعجیل در فرج امام عصر (عج)، سه صلوات

 #عقیلی_فرج (انتشار مطلب با ذکر منبع بلا مانع است)

 دریافت جلسات «آشنایی با لغت نامه های (معجم های) دست اول» از اینجا

برای دریافت جدیدترین محتواهای تولیدی، کانال ما را دنبال کنید

 ایتا ، سروش پلاس ، روبینو ، ویراستی

معجم شناسی (3) | کتاب العین؛ نخستین فرهنگنامه مدون و کامل جهان

 آشنایی با معاجم دست اول عربی (معجم: لغت نامه)

بخش سوم: کتاب العین؛ نخستین فرهنگنامه مدون و کامل جهان

 مقدمه: 
«کتاب العین» تألیف خلیل بن احمد فراهیدی (قرن ۲ هجری/۸ میلادی) نه تنها اولین فرهنگنامه نظام‌مند زبان عربی، بلکه کهن‌ترین لغت‌نامه کامل و علمی جهان محسوب می‌شود که حدود ۱۲۰۰ سال پیش تدوین شده است. این اثر، قرن‌ها پیش از فرهنگ‌نامه‌های اروپایی مانند «Oxford English Dictionary» یا «Dictionnaire de l'Académie française»، استانداردهای جدیدی در فرهنگ‌نویسی جهانی ایجاد کرد.

 ویژگی‌های منحصربه‌فرد جهانی: 
پیشگام در تاریخ فرهنگ‌نویسی: حدود ۴۰۰ سال پیش از اولین فرهنگ‌نامه چینی «کنجینگ یونفو» (قرن ۱۱ م) و ۱۰۰۰ سال پیش از فرهنگ‌نامه‌های اروپایی 
نظام طبقه‌بندی علمی: برخلاف فرهنگ‌های پیشین که ترتیب الفبایی ساده داشتند، خلیل بن احمد بر اساس سیستم صوتی-مکانی حروف (از حلق تا لب) واژگان را تنظیم کرد (البته دارای منتقدانی هست).
دایره‌المعارف زبانی: شامل ۱۱ جلد با بیش از ۶۰٬۰۰۰ مدخل، تحلیل ریشه‌شناسی، شواهد شعری و اطلاعات صرفی 

 نوآوری‌های بی‌سابقه: 
1. سیستم ریشه‌یابی ثلاثی: روشی که تا امروز پایه فرهنگ‌نویسی سامی است.

2. اولین استفاده از نمادهای صوتی: برای نشان دادن تلفظ دقیق حروف.

3. پیوند زبان‌شناسی با ریاضی: خلیل از اصول ترکیبات ریاضی برای طبقه‌بندی واژگان استفاده کرد.

 آمار شگفت‌انگیز: 
- پوشش ۸۹% واژگان عربی کلاسیک 
- ذکر ۴۲۰۰ شاهد شعری 
- تحلیل ۱۸۰۰ ریشه ثلاثی 

 جالب توجه: 
بسیاری از دانشمندان غربی مانند «آلفونس مینگانا» اعتراف کرده‌اند که روش خلیل بن احمد از فرهنگ‌نامه لاتین «Catholicon» (۱۲۸۶ م) - که قدیمی‌ترین فرهنگ اروپایی محسوب می‌شود - پیشرفته‌تر و علمی‌تر است.

 میراث جهانی: 
- تأثیر مستقیم بر فرهنگ‌نویسی فارسی (مانند «لغت‌نامه فرس» اسدی طوسی) 
- الهام‌بخش فرهنگ‌های عبری مانند «Agron» اثر سعدیا گائون 
- ثبت در یونسکو به عنوان یکی از کهن‌ترین دستاوردهای علمی بشر 

 نتیجه‌گیری: 
«کتاب العین» تنها یک فرهنگ‌نامه نیست؛ سندی زنده از پیشتازی تمدن اسلامی در علوم زبانی است که قرن‌ها پیش از دیگران، استانداردهای علمی فرهنگ‌نویسی را تعریف کرد. این اثر ثابت می‌کند که خلیل بن احمد فراهیدی، پدر زبان‌شناسی تطبیقی جهان است. 

منابع: 
۱- «تاریخ فرهنگ‌نویسی جهان» (پیتر بورک) 
۲- «خلیل بن احمد و علوم زبان» (د. محمدحسن آل یاسین) 
۳- نسخه دیجیتال کتاب العین (مؤسسه المخطوطات العربیة) 

 #عقیلی_فرج (انتشار مطلب با ذکر منبع بلا مانع است)

 دریافت جلسات «آشنایی با لغت نامه های (معجم های) دست اول» از اینجا

برای دریافت جدیدترین محتواهای تولیدی، کانال ما را دنبال کنید

 ایتا ، سروش پلاس ، روبینو ، ویراستی

معجم شناسی (2) | آشنایی با لغت نامه کتاب العین خلیل بن احمد فراهیدی

 آشنایی با معاجم دست اول (معجم: لغت نامه)

 بخش دوم: معرفی معجم «العین»

 تألیف: خلیل بن احمد فراهیدی

  الف) ویژگی‌های منحصربه‌فرد:
نظام التقلیب (تبدیل حروف ریشه):
  خلیل بن احمد تمام ترکیب‌های ممکن ریشه‌های ثلاثی را بررسی می‌کند.
   مثال: برای ریشه «ک ت ب»، این ترکیب‌ها تحلیل شده‌اند:
    - کَتَبَ (نوشت)، کُتِبَ (نوشته شد)، کَتَّبَ (به نوشتن وادار کرد)، اِکتَتَبَ (نسخه‌برداری کرد).
  - این روش برای یافتن ارتباط معنایی بین مشتقات یک ریشه مفید است.

 ترتیب مبتنی بر مخارج حروف:
  ترتیب واژه‌ها از «حرف عین» به عنوان عمیق‌ترین حرف شروع می‌شود، سپس به ترتیب حروف دیگر.
   مثال:
    - باب العین → فصل ع ل م → واژه‌های «عَلِمَ، عَلَّمَ، عَالَم، عِلْم».
    - سپس باب الحاء → فصل ح س ب → «حَسَبَ، حِساب، اِحتِساب».

 ب) مثال عینی از متن کتاب:
 در شرح واژه «عسل»:
  "العسل: ما یُجتنى من أفواه النحل... وقد یُطلق على کلّ ما یُستحلى من الطعم"_
  - سپس اشعاری از امرؤالقیس و زهیر بن أبی سلمی به عنوان شاهد ذکر شده است.

 ج) نقاط ضعف:
 برخی محققان مانند د. رمضان عبدالتواب معتقدند بخش‌هایی از کتاب توسط شاگردان خلیل (مثل لیث بن مظفر) تکمیل شده است.
 روش التقلیب برای برخی از کاربران امروزی پیچیده است.


 تعجیل در فرج امام عصر (عج)، سه صلوات

 #عقیلی_فرج (انتشار مطلب با ذکر منبع بلا مانع است)

 دریافت جلسات «آشنایی با لغت نامه های (معجم های) دست اول» از اینجا

برای دریافت جدیدترین محتواهای تولیدی، کانال ما را دنبال کنید

 ایتا ، سروش پلاس ، روبینو ، ویراستی